Danışmalık Tedbir Planı Örneği, Danışmanlık Tedbir planı,

          ÇOCUKLARDA ÖLÜM VE YAS TUTMA

                                          Psk. Danışman İlyas AKTEKİN

            Çocuklarda Ölüm

       Ölüm, çocukların küçük yaşlardan itibaren bir ebeveyninin, bir yakınının, sevdiği bir arkadaşının, beslediği hayvanın veya evdeki çiçeğinin kaybı karşısında tanıştıkları bir durumdur.

     Çocuğun ölüm kavramıyla karşılaşması, bu beklenmedik ve acı veren olayı nasıl algılayacağı, yorumlayacağı ve nasıl bir tepki vereceği, büyük ölçüde çevresindeki yetişkinlere, onların içinde de özellikle anne-babaya bağlıdır. 

    Çocuk bir kayıpla karşılaşmadan önce ona  ölüm kavramı nasıl anlatılabilir?

     Evcil bir hayvanın ölümü, çocuğa  bu kavramı anlatmak için en uygun zaman olabilir.Böyle bir durumda tüm aile bu ölüm karşısında üzüntüsünü dile getirebilir.Hayvan bir çeşit törenle evden uzaklaştırılabilir. Ölen hayvanın yerine hemen yeni bir hayvan alınmamalı, aile üyelerinin vedalaşmaları sağlanmalı ve bu ölüm karşısında duyguların yaşanması için zaman verilmelidir.

    Çocukların ölüm hakkında neler düşündükleri yaşlarına ve konumlarına değişir:

0-4 Yaş:  Ölümü anlayamazlar. Ölüm uzun süreli bir 

yolculuk olarak algılanır.

4-7 Yaş: Ölüm kavramını yaşamlarında fark ederler; ama 

doğasını anlayamazlar. Ölümü geçici bir durum olarak görür 

ve ölen kişinin geri döneceğini düşünürler.

      

Örnek; Annesini kaybeden çocuk şöyle diyebilir, 

‘Annem öldü biliyorum; ama telefon da mı açmayacak?’

      

     Ölümün ne olduğuna dair merak daha da arttığından sorular 

daha da artabilir. Bebeksi davranışlar, öfke patlamaları, içe 

kapanma, uyku ve yeme düzeninde değişiklikler görülebilir.

          

     Ebeveynin ölümünden kendilerini suçlayabilirler. Bu dönemde 

bir ebeveyn kaybı oldukça zordur, çünkü hem zorlayıcı bir durum 

olduğunu hissederler hem de içinde bulundukları gelişimsel dönem 

nedeniyle anlamlandırmakta zorluk yaşarlar. Bir yandan “sihirli” 

hikâyelerde, filmlerde ölen geri geldiğinden anne veya babasının 

geri geleceğini umarlar, bir yandan da bir sorumlu ararlar.

7-10 Yaş: 


Ölümün gerçek olduğunu kavrar.Ölenin geri dönmeyeceği ve 

bunun bir son olduğunu anlamaya başlar; ancak kendisinin de 

ölebileceğini  kavrayamaz.

    Şok, reddetme, içe kapanma, okul performansında düşme, dışa 

vurma davranışlarıyla tepkilerini gösterebilirler. Açık bir 

şekilde ağlayabilir, uyku, yemek yeme alışkanlıklarında veya 

diğer davranışlarında değişiklikler meydana" gelebilir. 

Regresyon, saldırganlık, içe çekilme, alt ıslatma vb 

davranış problemleri ortaya çıkabilir. 

Ayrıca ölen kişinin bazı özelliklerini taklit etme 

gibi davranışlar da gözlenebilir

10-13 Yaş:


Ölümü anlarlar. Yani ölümün bir son olduğunu ve herkesin başına 

geleceğini(kendileri dahil) bilirler. Ama bir kayıp karşısında 

verdikleri tepki bir yetişkinin tepkisinden farklıdır.

Bir Kayıp Karşısında Çocuklarda En Sık Görülen Yas Tepkileri         

    Yas Sürecinin Evreleri 

Yas yaşamaya başlayan 
kişiler şu evrelerden geçer:

vİnkar: Kişinin hayatında sanki hiçbir şey yokmuş gibidir. Bir nevi şok gibi düşünülebilir. Kişi dirençlidir ve sanki durum onu hiç etkilemeyecekmiş gibi bir inkar durumu yaşamaktadır. “Hayır, O ölmedi”.

vKızgınlık: Durumun değiştiği anlaşılmaya başlanır. Kişi kendisini öfkeli ve çaresiz hisseder. “Niye ben?” “Nasıl bırakıp gider?”

vPazarlık: Üzüntü, boşluk duygusu iç içe geçmiştir. Kişinin bir anlam arayışı vardır. İnsanlarla ya da Allah’la pazarlık eder. ‘Allah’ım bana sabır ver, bu acı geçmezse canımı al’.

v Depresyon: Durumun kalıcı olduğu ve geri dönüş olmadığı görülür ve bu durum kişiyi derinden etkiler.İçe kapanılabilir ya da dışa dönülebilir.Depresyondaki belirtiler kendini gösterir.

vKabullenme-Yüzleşme: Başetme-uyum süreci ve olgunlaşma evresidir. Gündelik yaşantıya geri dönülmeye başlanır.

vReddetmek:  Çocuk, kaybettiği yakınını bir daha göremeyeceğini aklına getirmek istemez; o kişi ile yeniden bir araya geleceğinin hayalini kurar ve bu yönde oyunlar oynar, resimler çizer ya da öyküler anlatır.

vKaygı: Sevilen birinin kaybı çocuklarda temel güven duygusunu sarsabilir.Çocuklar kayıptan sonra kendilerinin ve diğer sevdiklerinin  başına bir şey gelebileceği kaygısına kapılabilirler.Korku ve kaygı düşünceleri; okula gitmek istememe, evde tek başına kalmak istememe, karanlıktan korkma, inatçılık vb. şekilde ortaya çıkabilir.

vUyku sorunları: Çocuğun ölümle ilgili güçlü anıları varsa gece saatlerinde çocuğun aklına gelip uykuya dalmasında sıkıntı yaratabilir.

vÜzüntü ve Özlem: Kayıptan sonra 

çocuk daha çok içine kapanabilir.

vÖfke ve Dışa vurma: Çocuklar öfkelerini 

çevrelerine saldırarak gösterebilirler.Sevdiği kişiyi aldığı 

için Allah’a ya da ölüme kızabilir, kendilerini terk ettiği için 

ölen kişiye öfke duyabilirler.

vSuçluluk, Kendini kınama ve Utanç: 

Suçluluk tepkileri, genellikle çocukla ölen kişi arasındaki 

önceki ilişkiye bağlı olarak ortaya çıkabilen tepkilerdir.

    Kaybı Olan Çocuğa Nasıl            Yaklaşılmalıdır?

üÇocuğa ölüm haberi sakin bir ortam ve zamanda, sevdiği bir yetişkin tarafından verilmelidir.

üÇocuğun sorduğu sorulara yaşına uygun olarak kısa, basit,açık ve somut cevaplar verilmelidir. Eğer sorunun cevabı bilinmiyorsa bu da ifade edilmelidir.

üÇocuğa ölüm kavramı, ölmüş bir hayvan ya da bitkiden yola çıkarak anlatılabilir.

Öncelikle çocuk ölüm ve ölmekle ilgili neler biliyor sorup 

anlamak gerekir.

lÇocuğun ölüm ve kaybı hayatın doğal bir parçası olduğu 

anlatılmalıdır.

    Açık ve titiz bir şekilde dürüst olunmalı. Çocuklar, yetişkinlerin 

sakladıkları yalanları fark ederler. Eğer çocuk, yetişkinin ; gerçeği 

çarpıttığını ya da yalan söylediğini fark ederse yeniden güven 

duymakta çok zorluk çekebilir.

      Çocuğun, düşünceleri, korkuları neler olabileceğine yönelik 

gözlemlerini paylaşması konusunda yüreklendirin.

          

Çocuğun yaşına ve anlama düzeyine bağlı açıklamalar yapın. 5 yaş 

altı çocukların rahatlık ve desteğe ihtiyacı vardır, detaylı 

açıklamalar gerektirmez. 5 yaş üstü çocuklar bilgilendirmeye daha 

fazla ihtiyaç duyarlar, basit, net ve doğrudan olmalı bilgilendirme.

l     Yaşam döngüsü içinde yaşayan her şeyin bir gün öleceğini ve 

ölümlerin hayatımızda değişikliklere yol açtığını açıklayınız.

l      Çocukların ölümün ne anlama geldiğini anlamalarına yardım 

edin. “Derin ve uzun bir uykuya daldı, uzaklara gitti, Allah sevdiği 

için yanına aldı, cennete gitti, çok uzaklara gitti, uzun bir 

yolculuğa çıktı dönmeyecek, onu kaybettik” tarzında ifadelerden 

kaçının.

l     Çocuklara, sevdiğimiz biri öldüğünde ortaya çıkan 

davranışlarımızın neler olduğunu izah etmeliyiz.

    Üzüntü, ağlamak vs. Gülüp oynamasının yanlış olmadığını ve 

bu zor zamanlarında ihtiyacı olan her ne varsa saygı duyduğunuzu 

ona iletin.

        

Ölüme yönelik büyüsel sihirli düşüncelerini sorgulayınız. Bazen 

düşündükleri, söyledikleri veya diledikleri bir şeyin ölüme neden 

olmuş olabileceğini düşünebilirler

üUyku, yolculuk, Allah, melekler, cennet vb. soyut ve 

anlaşılması zor kavramlar ölüm olayı ile ilgili çocuğa 

kullanılmamalıdır.

üÖlüm, bedensel faaliyetlerin son bulması şeklinde 

anlatılabilir: ölen kişinin artık nefes alamayacağı, yemek 

yiyemeyeceği, oynayamayacağı, yürüyemeyeceği vb.

üÇocuğun yaşı ve ortam uygunsa, cenazenin defin 

törenine ve dini ritüellere çocuğun da katılmasında fayda 

vardır.Törende çocuğun yanında sevdiği bir yetişkinin de 

bulunmasına dikkat edilmelidir.

      

Örnek:Çocuğun tabuta dokunmasına ya da ölüye bir 

hediye verilmesine izin verilmelidir. Eğer çocuk ölüyü 

görmek istiyorsa, ölü gösterilmeden önce, ölen kişinin nasıl 

göründüğü ve uykudan farklı olduğu bir yetişkin tarafından 

anlatılmalı ve aynı yetişkin çocuğun yanında bulunmalıdır. 

Yetişkinlerinde ağladığını üzüldüğünü görmelerine izin 

veriniz saklamayınız. Sevilen birinin kaybına 

ağlamak ve üzülmenin normal olduğunu görsün.

          

Çocuklar ve ergenler duygularını sözel ifade etmede 

isteksiz olabilirler. Sanat, müzik, haber yazma, hikaye 

anlatma, fotoğraf biriktirme gibi değişik yollarla ifade 

etmelerine olanak sağlayınız.

          Ailenin ritüellerine katılmalarına izin veriniz, 

dua, hatim, 40’ı mevlidi vs Yetişkin gözetiminde 

mezar ziyareti, çiçek dikme vs etkinliğine katılmasına 

olanak veriniz. 

üÇocuğun yaşama dair kaygıları 

giderilmelidir.

üÇocuğun duygularının ortaya 

çıkması sağlanmalıdır.Yetişkin biri 

kendi başından geçen yas olayını 

çocukla paylaşıp o zamanda yaşadığı 

duyguları ifade edebilir.

üÇocuğa ‘Ağlamamalısın,  sen 

ağlasan o da üzülür’ Artık büyüdün 

güçlü olmalısın! gibi sözler 

söylenmemelidir.Çocuğun ağlamasına 

izin verilmeli, hiç kimse çocuğa 

susmasını söylememelidir.Çocuk 

ağlarken ona sarılmak daha yerinde 

olur.

üÇocukta görülebilecek saldırgan 

ve diğer duygulara karşı hazırlıklı 

olup bu durumun geçici olduğu 

akılda tutulmalıdır. Ortalama yas 

sürecinin 6 ay kadar süreceği 

unutulmamalıdır. (40 gün-1 yıl)

üÖlen kişiye ait eşyalar, 

fotoğraflar belli bir süre ortada 

kalmaya devam etmelidir. 

Gerekirse bunların sayısı 

azaltılabilir; ama kaybın 

yaşandığı gün, ölen kişiye ait bütün 

eşyaların hemen ortadan 

kaldırılması uygun değildir.

10) Tanrının, ölen kişinin çok iyi 

veya özel bir kişi olmasından dolayı 

yanına aldığı vs. sözlerini 

söylemeyiniz. Tanrıya yönelik 

öfkeler, korkular geliştirebilirler 

veya sıradaki kimse ile ilgili 

endişeleri olabilir. İyi olmaktan sa 

kötü olmayı yeğleyebilirler. 

11) 

Duygu ve düşüncelerini ifade 

etmeleri sağlayınız. Konuşunuz, 

Konuyu siz açınız ve istekli 

olduğunuzu gösteriniz. Sorunuz. 

12) Bütün cevapları bilmek 

zorundaymış gibi düşünmeyiniz, 

bazan sadece dinlemek yeterli 

olabilir. Çocukların cevabını bildiği 

durumlarda bile tekrar tekrar aynı 

soruyu sormaları normaldir. 

13) Çocukların acı ve yasına yönelik 

yazılmış güzel hikayeler ve kitaplar 

bulunuz ve okutunuz. 

üÇocuğun duygularını yansıtması 

için oyun oynaması, resimler yapması 

sağlanmalıdır.

üTensel temas çok fazla 

kullanılmalıdır.

üYetişkinler sanki bir şey olmamış 

gibi davranarak kendi duygularını 

çocuktan saklama yoluna 

gitmemelidir. Böyle davranmak, 

çocuğun kendi duygularını 

bastırmasına ve iç huzursuzluğuna 

neden olabilir.

üÖzellikle okulöncesi çocuklarda, 

kendilerinin yaptığı 

yaramazlıklar ve hatalar 

sonucunda sevdikleri kişinin 

öldüğünü düşünebilir ve 

kendilerini suçlu hissedebilirler. 

Bunu böyle olmadığı çocuğa 

anlatılmalıdır.

üÇocuğa sık sık sarılıp onunla 

ilgilenerek, kimsenin onu 

bırakmayacağı, onu seveceği inancı 

tekrardan oluşturulmalıdır

üMümkün olduğunca hem 

çocuk hem de diğer bireyler 

normal gündelik yaşama devam 

etmelidir.

üÇocuk uzun süre evden 

uzaklaştırılmamalı, evde normal 

yaşamına devam etmelidir.

üÇocuk tekrar tekrar soru 

soracaktır. Yetişkin sabırla 

yaklaşmalı ve cevap 

vermelidir.Ayrıca çocuğun ifade 

edemediği duygular varsa da 

yetişkin tarafından bunun ifade 

edilmesi sağlanmalıdır.

.